Genieten hoort bij het leven. Een glas wijn na een lange dag, wat scrollen op je telefoon, een flirt die je even doet tintelen, of een spelletje om je gedachten te verzetten.
We zoeken allemaal naar prikkels die ons goed doen voelen.
Maar wat als ontspanning iets wordt wat je nodig hebt om te kunnen functioneren?
Wat als plezier verandert in overleven?
Gedragsverslavingen – zoals seksverslaving, gokgedrag, overmatig gamen, sociale media, shoppen of sportverslaving – ontstaan niet uit zwakte, maar uit een menselijk mechanisme: de zoektocht naar controle, comfort en veiligheid in een wereld die dat vaak niet vanzelf biedt.
1. Wat is een gedragsverslaving eigenlijk?
In tegenstelling tot middelenverslavingen (zoals alcohol of drugs) gaat het bij gedragsverslavingen niet om wat je inneemt, maar om wat je doet.
Het gedrag zelf – het gamen, scrollen, eten, flirten – zorgt voor eenzelfde neurobiologische reactie in de hersenen als middelen: het activeert het beloningssysteem.
Centraal daarin staat dopamine, een neurotransmitter die ons motiveert en beloont. Wanneer we iets doen dat goed voelt, komt dopamine vrij. Dat maakt dat we dat gedrag willen herhalen.
Bij een gedragsverslaving raakt dit systeem uit balans. De hersenen leren dat het gedrag (bijvoorbeeld seks, gokken of online aandacht) noodzakelijk is om goed te kunnen functioneren. Wat ooit plezier was, wordt een overlevingsstrategie.
Het verschil tussen plezier en verslaving zit dus niet in het gedrag zelf, maar in de functie die het krijgt:
“Ik doe dit omdat het leuk is” verandert langzaam in
“Ik moet dit doen om me goed te voelen.”
2. De onderliggende psychologie: wat drijft gedragsverslaving?
Achter elke verslaving schuilt een verhaal. Zelden gaat het enkel over het gedrag; het is een antwoord op iets dat wringt.
Veel mensen met gedragsverslavingen gebruiken hun gedrag om te ontsnappen aan spanning, pijn, leegte of een gevoel van machteloosheid.
Dat gedrag biedt tijdelijk verlichting, maar houdt de echte oorzaak buiten beeld.
Psychologisch gezien spelen vaak drie processen mee:
a. Coping en vermijding
Verslaving functioneert als een manier om emoties te reguleren. Wie nooit geleerd heeft om gevoelens te verdragen of te uiten, zoekt manieren om ze te dempen.
Gokken, scrollen of seks kunnen dan dienen als een vorm van zelfmedicatie: een kort moment waarin alles stopt met voelen.
b. Verbinding en bevestiging
Vooral bij seks- of aandachtverslaving speelt de behoefte aan gezien worden een grote rol.
Seks kan dan minder over verlangen gaan en meer over bevestiging: “Ik besta, ik doe ertoe.”
De aandacht van de ander wordt een manier om jezelf tijdelijk heel te voelen.
c. Controle in chaos
Sommige gedragingen geven een gevoel van macht of voorspelbaarheid in een onvoorspelbare wereld.
Een sportverslaving, eetcontrole of dwangmatig gamen kan het idee geven dat je tenminste ergens grip op hebt.
Ironisch genoeg leidt dat gevoel van controle uiteindelijk tot nog meer afhankelijkheid.
3. Het brein en de herhaling van beloning
Neurowetenschappelijk onderzoek toont aan dat verslaving draait om leren — maar verkeerd leren.
Het brein associeert gedrag met beloning: “als ik dit doe, voel ik me beter.”
Na verloop van tijd ontstaat er neuroplasticiteit in die richting: de hersenen versterken de verbindingen die dit gedrag aansturen.
Het gevolg is dat natuurlijke beloningen – zoals rust, verbinding, voldoening – hun kracht verliezen. Alleen het verslavingsgedrag lijkt nog effect te hebben.
De prefrontale cortex, die instaat voor zelfcontrole en rationeel denken, wordt minder actief.
Het limbisch systeem (emoties, drang, beloning) neemt over.
Daardoor voelt stoppen niet gewoon moeilijk, maar bijna onmogelijk: het brein zelf duwt in de tegenovergestelde richting.
Belangrijk: dat maakt niemand zwak.
Het betekent dat de hersenen doen waarvoor ze gemaakt zijn — overleven — maar dat ze het verkeerde “middel” geleerd hebben om dat te doen.
4. Seks, aandacht en de illusie van verbinding
Seksverslaving is een van de minst begrepen gedragsverslavingen.
Omdat seks iets normaals, menselijks en zelfs moois is, blijft de grens vaag: wanneer wordt het een probleem?
Bij seks- of aandachtverslaving draait het zelden om lust alleen. Het gaat om de behoefte aan erkenning.
Het moment dat iemand naar je kijkt, verlangt, reageert — dat kan voelen als zuurstof.
Voor even verdwijnt een gevoel van leegte of zelftwijfel.
Maar die opluchting is tijdelijk.
Na afloop volgt vaak schaamte, afstand of nog meer drang.
Zo ontstaat de cyclus: spanning → gedrag → verlichting → leegte → herhaling.
In therapie blijkt vaak dat deze dynamiek teruggaat op ervaringen van afwijzing, eenzaamheid of gebrek aan emotionele veiligheid.
Seks, flirten of aandacht worden dan een manier om verbinding te imiteren zonder de kwetsbaarheid van echte nabijheid.
5. Waarom gedragsverslaving vaak onzichtbaar blijft
Omdat er geen middelen of duidelijke uiterlijke signalen zijn, blijven gedragsverslavingen vaak lang onder de radar.
Iemand die dagelijks drinkt valt op; iemand die uren scrollt, werkt of flirt, niet meteen.
Daarnaast is er veel schaamte.
Mensen denken: “Het is toch maar gamen?” of “Iedereen kijkt porno.”
Die normalisering maakt het moeilijker om te erkennen dat er een probleem is.
Pas wanneer relaties, werk of zelfbeeld beginnen te lijden, wordt duidelijk dat het gedrag meer is dan gewoonte.
Dan volgt vaak pas de echte vraag: waarom doe ik dit eigenlijk?
6. Herkennen is helen
De eerste stap in herstel is niet stoppen, maar begrijpen.
Wat is het dat dit gedrag jou geeft?
Welke pijn of leegte probeert het te vullen?
Herstellen van een gedragsverslaving vraagt moed om eerlijk te kijken naar de onderliggende behoefte.
Dat kan de behoefte zijn aan rust, erkenning, nabijheid, controle of ontsnapping.
Een veilige begeleiding helpt om die drang niet te veroordelen, maar te vertalen:
“Wat probeert dit gedrag mij eigenlijk te vertellen?”
Vanuit dat inzicht kan er ruimte ontstaan om nieuwe, gezondere manieren te leren om met spanning en emoties om te gaan.
7. De kracht van verbinding
Verslaving groeit in isolatie en geneest in verbinding.
Daarom is het zo belangrijk dat mensen met gedragsverslaving niet enkel werken aan stoppen, maar ook aan contact.
Echte verbinding — met jezelf, met anderen — is de tegenpool van verslaving.
Therapeutische begeleiding helpt om te leren verdragen wat je vroeger probeerde te verdoven.
Om verlangens te begrijpen zonder erdoor gestuurd te worden.
En om stap voor stap weer te ervaren wat echt genieten betekent: iets doen omdat het goed voelt, niet omdat je niet anders kan.
8. Terug naar jezelf
De psychologie achter gedragsverslaving laat één ding duidelijk zien: niemand kiest ervoor om afhankelijk te worden.
Verslaving is geen teken van zwakte, maar van een brein dat probeert te beschermen wat kwetsbaar is.
Wie dat begrijpt, kan stoppen met zichzelf te veroordelen — en beginnen met luisteren.
Want achter elk compulsief gedrag zit een mens die probeert te overleven op de best mogelijke manier die hij kent.
En dat inzicht opent de deur naar herstel: niet door vechten tegen het gedrag, maar door zachter te worden voor de pijn die eronder zit.
Slotgedachte
Genieten is menselijk.
Overleven is dat ook.
Maar het verschil herkennen, vraagt eerlijkheid — en moed.
Als je merkt dat wat ooit ontspanning was, steeds vaker een noodzaak wordt, dan is dat geen teken van falen.
Het is een signaal dat er iets in jou gehoord wil worden.
RE-KLIK door Flo – coach in verslaving, intimiteit en relaties
Herkennen is de eerste stap naar herstel.