WAT IS VERSLAVING NU ECHT?

Een diepgaande blik in gewone mensentaal

Verslaving is een woord dat veel mensen kennen, maar waar vaak nog veel onduidelijkheid over bestaat. Wat betekent het precies? Hoe ontstaat het, en waarom is het zo moeilijk om te stoppen? In dit artikel neem ik je mee in de wereld van verslaving, zonder moeilijke woorden, zodat je écht begrijpt wat er gebeurt als iemand verslaafd raakt.

Wat is verslaving?

Verslaving is een chronische ziekte waarbij je de controle verliest over het gebruik van een middel of het uitvoeren van bepaald gedrag. Denk aan alcohol, drugs, medicijnen, gokken, gamen, eten of zelfs shoppen. Je wilt misschien wel stoppen, maar het lukt niet meer. Je hersenen lijken als het ware ‘gekaapt’ en je verlangen naar het middel of gedrag wordt steeds sterker, zelfs als je weet dat het schadelijk is voor je gezondheid, relaties of werk^[1][2].

Hoe werkt verslaving in je hersenen?

In je hersenen zit een beloningssysteem, dat ervoor zorgt dat je je goed voelt als je iets doet wat belangrijk is voor je overleving, zoals eten of sociale contacten. Dit systeem werkt met het stofje dopamine. Maar middelen als alcohol, drugs of zelfs bepaald gedrag kunnen dit systeem zó sterk prikkelen, dat je hersenen denken dat deze prikkel van levensbelang is^[1][3].

“Door drugs zoals cocaïne en heroïne wordt het beloningssysteem overspoeld met dopamine; de hoeveelheid dopamine is veel hoger dan bij bijvoorbeeld eten of seks. Dit geeft een enorm sterk gevoel van genot, waardoor de hersenen denken dat dit wel héél belangrijk is voor de overleving.”^[3]

Het gevolg? Je hersenen slaan deze ervaring extra goed op. Je krijgt steeds meer zin in het middel of gedrag, en gewone dingen geven steeds minder plezier. Uiteindelijk heb je steeds meer nodig om hetzelfde gevoel te krijgen (tolerantie), en zonder voel je je slecht (ontwenning)^[1][2][3].

Hoe ontstaat een verslaving?

Een verslaving ontstaat niet van de ene op de andere dag. Het is een proces dat zich vaak in drie fases ontwikkelt^[1]:

1. Positieve ervaring
   In het begin geeft het middel of gedrag je een fijn gevoel. Je geniet ervan en je hersenen slaan dit op als iets positiefs.
2. Gewoonte
   Je gaat het steeds vaker doen, het wordt een gewoonte. Je merkt dat je ernaar verlangt, ook als je het eigenlijk niet nodig hebt.
3. Controleverlies
   Uiteindelijk verlies je de controle. Je móét gebruiken of het gedrag vertonen, ook al weet je dat het niet goed voor je is. Stoppen lukt niet meer, of je krijgt last van ontwenningsverschijnselen.

Wat zijn de oorzaken van verslaving?

Verslaving is complex en heeft meerdere oorzaken die vaak samenkomen^[4]:

• Genetische aanleg: Sommige mensen zijn gevoeliger voor verslaving door hun erfelijkheid. Ongeveer 40-60% van de gevoeligheid wordt bepaald door je genen.
• Psychische kwetsbaarheid: Problemen zoals angst, depressie of trauma verhogen het risico op verslaving. Middelen of gedrag worden dan gebruikt als ‘zelfmedicatie’.
• Omgevingsfactoren: Opgroeien in een stressvolle omgeving, druk van vrienden, of makkelijk toegang hebben tot middelen spelen een grote rol.
• Sociale invloeden: Normen in je familie of vriendengroep, of het ontbreken van een steunend netwerk, kunnen bijdragen aan het ontstaan van verslaving.

Het is dus nooit één oorzaak, maar een samenspel van factoren die maakt dat iemand verslaafd raakt^[4].

Soorten verslaving

Verslaving kent verschillende vormen, hieronder vind je enkele voorbeelden en types^[5]:

Middelenverslaving: Alcohol, drugs, tabak

Medicijnverslaving: Slaapmiddelen, pijnstillers, kalmeringsmiddelen

Gedragsverslaving:Gokken, gamen, eten, shoppen, seks, internetgebruik

Bij middelenverslaving draait alles om het gebruik van een stof. Bij medicijnverslaving raak je afhankelijk van medicijnen, vaak zonder dat je het door hebt. En bij gedragsverslaving gaat het om dwangmatig gedrag, zoals gokken of gamen, dat je leven overneemt.

Lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid

• Lichamelijke afhankelijkheid: Je lichaam raakt gewend aan het middel. Stop je ineens, dan krijg je ontwenningsverschijnselen zoals zweten, trillen, misselijkheid of slapeloosheid^[5].
• Geestelijke afhankelijkheid: Je denkt de hele tijd aan het middel of gedrag. Je voelt een sterke drang en alles draait om het verkrijgen en gebruiken ervan. Dit kan ook bij gedragsverslavingen optreden^[5].

Waarom is stoppen zo moeilijk?

Door langdurig gebruik verandert je brein. Je hebt steeds meer nodig voor hetzelfde effect, en zonder voel je je leeg of zelfs ziek. Bovendien zijn je hersenen zó getraind op het zoeken naar het middel of gedrag, dat je ook na lange tijd zonder, ineens weer een sterke ‘craving’ kunt krijgen als je een bepaalde situatie of geur tegenkomt^[3].

“Onze hersenen worden heel erg gericht op alle signalen die kunnen wijzen op de aanwezigheid van die prikkel. Zo kunnen herstellende alcoholverslaafden een bijna onbedwingbare zucht krijgen naar alcohol als ze een wijnglas zien, zelfs als dat gevuld is met jus d’orange.”^[3]

Gevolgen van verslaving

Verslaving heeft grote gevolgen, niet alleen voor jezelf, maar ook voor je omgeving^[2]:

• Gezondheidsproblemen (zoals hart- en leverziekten, depressie, angst)
• Problemen op werk of school
• Relatieproblemen en eenzaamheid
• Geldproblemen en schulden
• Minder plezier in gewone dingen

Is verslaving een zwakte?

Nee, verslaving is geen zwakte of gebrek aan wilskracht. Het is een ziekte waarbij je hersenen en gedrag veranderen. Iedereen kan verslaafd raken, ongeacht leeftijd, achtergrond of opleiding^[2][4].

Kan je herstellen van een verslaving?

Herstellen van een verslaving is mogelijk, maar het is vaak een langdurig proces. Het begint met acceptatie: erkennen dat je verslaafd bent en hulp zoeken. Er zijn verschillende behandelingen, van gesprekken met een coach tot therapie of opname. Belangrijk is dat je leert omgaan met ‘cravings’ en je leven opnieuw inricht met gezonde gewoontes^[6][3].

“Het brein kan gelukkig worden ‘geherprogrammeerd’. Als je het middel niet meer gebruikt, gaan je hersenen uiteindelijk leren dat het niet zoveel zin meer heeft om die prikkel te zoeken. Je hersenen gaan ook weer andere beloningen waarderen. Maar dat kan wel een tijd duren, vooral als je lange tijd verslaafd bent geweest.”^[3]

Tot slot

Verslaving is een ziekte die je leven kan overnemen, maar het is ook een aandoening waar je van kunt herstellen. Begrip, steun en professionele hulp zijn daarbij essentieel. Blijf vragen stellen, blijf leren, en onthoud: hulp zoeken is een teken van kracht, niet van zwakte.

Wil je meer weten of heb je vragen over verslaving? Neem gerust contact op. Volgende week leg ik uit hoe je verslaving bij jezelf of een ander kunt herkennen.